Lekker buitenspelen in een speeltuin is niet vanzelfsprekend

Door: Dave Ensberg

‘Tikkie, jij bent hem!’ zei een meisje in de Enschedese speeltuin Boswinkel tegen mij. Alle kinderen renden en klauterden op een gaaf speeltoestel met een behoorlijke moeilijkheidsgraad. Zeker voor lange, slungelige volwassenen als ik. In het Friese dorpje De Westereen stond ik nog geen twee minuten in de speeltuin of ik was al onderdeel van een fantasiespel. Drie kinderen zagen in mij een boef die zij als politie wilde arresteren. Ik ging op de vlucht, maar werd onvermijdelijk in de kraag gevat. Een strenge politieagent gooide mij al schreeuwend in de gevangenis. ‘Mag ik iets eten?’, vroeg ik vanuit mijn cel onder een glijbaan. ‘Nee!’ was het korte, maar zeer krachtige antwoord. En zo heb ik deze zomer in ongeveer 50 speeltuinen, samen met collega’s van Jantje Beton, ervaren hoe leuk en belangrijk speeltuinen zijn.

Het belang van de speeltuin

In Nederland bevinden zich zo’n 800 beheerde speeltuinen, waarvan de meeste worden beheerd door hardwerkende vrijwilligers. De meeste speeltuinen zijn geschikt voor kinderen vanaf ongeveer twee tot twaalf jaar, bevinden zich op een centrale of praktische plek in een wijk, buurt of dorp. Ook zijn speeltuinen goed betaalbaar; soms gratis en vaak met een beperkte entreeprijs. Bij onze branchevereniging voor speeltuinorganisaties, NUSO, zijn ongeveer 560 speeltuinorganisaties aangesloten met 20.000 actieve vrijwilligers en 3 miljoen bezoekers per jaar. Sommige speeltuinen zijn al meer dan een eeuw oud, anderen zijn dit jaar pas opgeleverd. Jong of oud, speeltuinen doen ertoe. Een viertal lessen leerde ik van een zomertour langs 50 speeltuinen. Lees je mee?

Les 1: Speeltuinen zijn populair – en terecht!

Juist in deze coronatijd zien veel speeltuinen dat (groot)ouders hun (klein)kinderen meer dan ooit naar de speeltuin brengen om daar lekker buiten te spelen. Als gevolg van de lockdown hebben veel Nederlanders hun eigen leefomgeving en daarmee ook ‘hun’ speeltuin herontdekt. Ieder kind, ongeacht zijn/haar culturele achtergrond, houdt van spelen. Spelen is een universeel onderdeel van ‘menszijn’ en het leven ontdekken. Daarom voelt ieder kind zich aangetrokken tot spelen in een speeltuin. Bovendien is spelen in een speeltuin gezond – kinderen zijn er lekker aan het bewegen, maken er vriendjes of vriendinnetjes en genieten van het ontspannen, vrije spel. En dat niet alleen… (Groot)ouders met allerlei verschillende culturele of sociaaleconomische achtergronden ontmoeten elkaar in de speeltuin. Daar waar er in het onderwijs sprake is van ‘segregatie’, zoals in de vorm van ‘witte’ of ‘zwarte’ scholen, zijn speeltuinen gemengde ontmoetingsplekken waar iedereen zich welkom en thuis voelt.

Les 2: Speeltuinen zijn nog niet altijd geschikt voor kinderen met een beperking

Ondanks het in meerdere opzichten ‘inclusieve’ karakter van speeltuinen, zijn er nog veel speeltuinen niet of nauwelijks geschikt voor kinderen met een beperking. Denk aan kinderen in een rolstoel die niet van een glijbaan afkunnen, niet kunnen schommelen en niet kunnen meespelen in een zandbak. Hier is nog een wereld te winnen en gelukkig wordt daar hard aan gewerkt, zoals via het SamenSpeelNetwerk.

Les 3: Er zijn helaas ook de nodige kwetsbare speeltuinen

Net als bij veel andere vrijwilligersorganisaties, zoals sportverenigingen, kerken of politieke partijen, zien speeltuinen ook dat het steeds moeilijker wordt om vrijwilligers te vinden en te behouden. Veel mensen hebben het al te druk of hebben geen zin in te veel verplichtingen. Helaas kunnen speeltuinen niet zonder vrijwilligers. Op sommige plekken zijn er mede door het gebrek aan vrijwilligers, vooral in het bestuur van de speeltuin, al speeltuinen gesloten. Dit is ook waarom NUSO een expertgroep ‘Bestuurlijke vernieuwing’ heeft om speeltuinen te ondersteunen en om te voorkomen dat ze daadwerkelijk omvallen.

Les 4: Onduidelijke rol gemeenten richting speeltuinen

Speeltuinen zijn kleinschalige organisaties die relatief hoge kosten maken. Het vervangen van avontuurlijke speeltoestellen kan bijvoorbeeld al snel tienduizenden euro’s kosten, zo niet een ton. Veel speeltuinen hebben uiteenlopende inkomstenbronnen. Zo ontvangen ze geld van bezoekers (entree), van het verhuren van de speeltuin of het speeltuingebouw, de verkoop van eten en drinken of van sponsoren uit het bedrijfsleven. Gemeentelijke subsidies zijn niet altijd aan de orde. Sommige gemeenten staan financieel erg onder druk en vinden dat speeltuinen hun eigen broek moeten ophouden. Of vragen zelfs aan speeltuinen om te betalen om daar speeltuin te mogen zijn. Anderen geven juist structureel veel geld uit aan speeltuinen. Het grote verschil tussen gemeenten is erg opvallend. Daarmee kan de postcode waar een kind woont en opgroeit, bepalen of er überhaupt een speeltuin is – laat staan of het een leuke speeltuin is. Gemeenten hebben een cruciale positie om speeltuinen financieel te ondersteunen en dat betaalt zich ook terug, liet recent onderzoek zien.

Speeltuinen zijn van en voor ons allemaal

Als vader, groot kind maar ook als directeur-bestuurder van Jantje Beton en bestuurder van NUSO heb ik deze zomer weer de waarde van speeltuinen mogen ervaren. De vele blije, lachende gezichten van kinderen in alle twaalf provincies van ons land zijn onbetaalbaar. Datzelfde geldt voor de gepassioneerde speeltuinvrijwilligers. We nemen als Nederlanders hen, en daarmee speeltuinen, te vaak voor lief. Meer waardering en erkenning is zeker op zijn plaats voor deze speeltuinhelden! En dat niet alleen. Gemeenten zijn aan zet om in het belang van de jeugd en de sociale cohesie speeltuinen structureel te ondersteunen, zodat nog vele generaties kinderen er in de toekomst van kunnen blijven genieten. Onze slogan ‘Stop nooit met spelen!’ kan niet zonder speeltuinen. Ons land kan niet zonder speeltuinen, want kinderen kunnen niet zonder spelen. Leve de speeltuin!